Petorica javnosti poznatih aktivista i političara učestvovali su na antimigrantskom skupu ispred Vlade Crne Gore, u centru Podgorice, 28. oktobra.
"Turci napolje", "Ko ne skače taj je Turčin", "Nećemo migrante", "Turčin gradom neće hodati", neke su od poruka skandiranih na skupu.
Učesnici su bili uglavnom u tamnoj odeći, sa maskama, neki sa fantomkama i kapuljačama.
Radio Slobodna Evropa (RSE) je na snimcima identifikovao Gorana Milića i Zorana Ušćumlića funkcionere Nove srpske demokratije, partije koju vodi predsednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić.
Mandićeva partija se do ovog trenutka nije ogradila ili oglasila o učešću svojih članova na spornom skupu.
Na protestu je bio i Milivoje Brdža Brković iz "Ujedinjene Crne Gore" konzervativne partije koja se zalaže za srpsko-crnogorski unionizam.
Od aktivista RSE je identifikovala i Predraga Lazarevića jednog od osnivača nevladine organizacije "Srpska kraljevska vojska u otadžbini", i kandidata za poslanika na izborima 2023, na listi Narodnog pokreta "Pravda za sve", advokata Miomira Joksimovića.
Identifikovani su analizom snimaka RSE sa lica mesta, snimcima u drugim medijima i na društvenim mrežama.
Protest je okupio i pripadnike navijačke grupe "Varvari" koji se povezuje sa sportskim klubom Budućnost iz Podgorice.
Kako se stiglo dovde?
Okidač za proteste je bila tuča u kojoj su 25-ogodišnjem Podgoričaninu, prema navodima tužilaštva, nanete lakše povrede od strane državljana Turske i Azerbejdžana, koji su uhapšeni.
Usledili su protesti, tokom kojih su tri noći zaredom grupe mladića pozivale na linč i proterivanje državljana Turske.
Prve noći su protesti održani u kvartu gde se dogodila tuča, druge u kvartovima u kojima žive turski državljani, a treće ispred zgrade Vlade Crne Gore.
Protest uz baklje, pirotehniku i zapaljive poruke nastavak je niza incidenata, prema turskim državljanima - od demoliranja lokala u više crnogorskih gradova, paljenja automobila do fizičkih napada.
Na slikama koje su pripadnici navijačke grupe Varvari podelili na društvenoj mreži Fejsbuk vide se grupe mladića pod kapuljačama i maskama sa zamagljenim licima.
Koju poruku šalju političari?
Na snicima smo identifikovali dvojicu funkcionera vladajuće Nove srpske demokratije (NSD) - Gorana Milića i Zorana Ušćumlića.
Lider partije je Andrija Mandić, predsednik Skupštine Crne Gore, koji se zalaže za ukidanje sankcija Rusiji, ne priznaje nezavisnost Kosova, protiv je NATO-a.
Na otvorenom profilu na društvenoj mreži Fejsbuk Zoran Ušćumlić često deli fotografije sa stranačkih skupova. Objavljivao je slike Mandićem i poslanicom NSD u državnom parlamentu Jelenom Božović.
Podelio je i fotografije sa Vladislavom Dajkovićem, predsednikom proruske stranke "Slobodna" koji je, kao deo vladajuće većine u opštini Podgorici, rukovodilac Službe za građane.
Dajković je 4. aprila 2019. prisustvovao paljenju NATO zastave na centralnom podgoričkom trgu.
Zoran Ušćumlić u razgovoru za RSE kaže da su se na protestu pojavili kao "prijatelji, komšije, drugovi".
Na pitanje kakav je stav vladajuće Nove srpske partije prema njegovom prisustvu na protestima kaže da partija sa tim nema veze:
"Ovo nije ništa politički, ništa stranka, ništa predsednik (Andrija Mandić). Izašli smo kao građani, patriote; ne damo našu djecu, naše žene, ne damo da Crnu Goru preplave imigranti, ni Turci, ni drugi", kaže Ušćmulić za RSE.
Na pitanje da li svestan da je širenje nacionalne verske i rasne mržnje krivično delo, Ušćumlić kaže:
"Ja ne znam; to se ne odnosi na nas. Mi nikoga nismo vrijeđali".
Na njegovom profilu mogu se videti podeljene poruke predsednika Rusije Vladimira Putina, ministra inostranih poslova Sergeja Lavrova, objave ruske vojske, kao i izjave predstavnika Srpske pravoslavne crkve.
Ušćumlić je delio i snimke provladinih protesta u Srbiji koje poslednjih meseci organizuje vladajuća Srpska napredna stranka (SNS) i nastupe predsednika Srbije Aleksandra Vučića na stranačkim SNS skupovima.
Odbornika lokalnog podgoričkog parlamenta iz Nove srpske demokratije Gorana Milića , RSE nije uspeo da kontaktira.
Srpsko-crnogorski unionizam na protestu
Milivoje Brdža Brković "navijačkim povicima", naziva antimigrantsko skandiranje na protestu kome je prisustvovao .
Odbornik je "Ujedinjene Crne Gore" konzervativne političke partije koja se zalaže za srpsko-crnogorski unionizam u Skupštini Podgorice.
"Navijačkim grupama u Crnoj Gori ne treba previše da se bavimo, to je jedan drugačiji kodeks, mislim da nije zlonameran, da je to zapravo strast. Isto tako mislim da i naše institucije treba mnogo bolje da se pozabave imigracionom politikom u Crnoj Gori", kaže Brković za RSE.
Brković se na skupu u Podgorici pojavio u dukserici sa znakom nevladine organizacije "Srpska nit" čiji je osnivač.
"'Srpska nit' nastaje iz potrebe očuvanja i promovisanja srpskog nacionalnog, duhovnog i kulturnog identiteta", navodi se na sajtu organizacije.
Njihovi članovi na zvaničnim objavama nose oznake "1389", godine Kosovskog boja, koje se između ostalog povezuju sa ekstremnim desničarskim organizacijama u Srbiji.
Udruženje pozdravljaju poruku 'Turci napolje'
U izjavi za RSE, učesnik protesta Predrag Lazarević i jedan od osnivača nevladine organizacije "Srpska kraljevska vojska u otadžbini", kaže da nije tačno da se ovakvim skupovima širi mržnja.
Navodi da je protiv ulaska stranih državljana bez kontrole.
Koristi glagol "uvoz" u kontekstu migranata koji dolaze u Crnu Goru.
"Znači to se traži. I da se oni koji su kriminogene prošlosti, provjeravaju na granicama. I da se takvima zabrani ulazak", kaže Lazarević.
Lazarević je sa protesta 28. oktobra delio snimke kako grupa ljudi oko njega pozdravlja navijače Varvara. I povike "Turci napolje".
Udruženje "Srpska kraljevska vojska u otadžbini" je registrovana u aprilu ove godine u Budvi. Oktobra prošle godine, pojavili su se pred Cetinjskim manastirom u četničkim uniformama i oznakama.
Srpsku kraljevsku vojsku u otadžbini činile su četničke formacije pod vođstvom Draže Mihajlovića, koji je osuđen za ratne zločine po okončanju Drugog svetskog rata, i ubijen od strane tadašnjih vlasti.
Lazarević na svom Facebook profilu deli snimke govora Vladimira Putina, četničke simbole, brojne viralne dezinformacije o ratu na prostorima bivše Jugoslavije.
Gdje je granica nacionalne, rasne, vjerske mržnje i netrpeljivosti
Kandidat za poslanika na izborima u Crnoj Gori 2023. godine na listi Narodnog pokreta "Pravda za sve" i advokat Miomir Joksimović je više puta javno pozivao na proteste a njegove izjave u vezi sa migrantima postale su viralne na društvenim mrežama.
Joksimović je nakon prvih nenajavljenih protesta 26. oktobra u Podgorici, na kojima su se čula skandiranja "Ubij Turčina", nudio besplatnu pravnu pomoć onima koji budu uhapšeni .
Dan nakon protesta policija je saopštila da je privela više osoba zbog sumnje da su planirali napad na strane državljane.
Upitan kako kao pravnik vidi ksenofobične izjave na skupu, navodi da "Vlada dugo nije htela da čije umjerene stavove, pa su sada navijači iznijeli ekstremne".
"Ono što je evidentno je da je na skupovima došlo i do, da kažemo, ekstremnih izjava koje su tipa 'Turci napolju'", kaže Joksimović.
Priznaje da je "došlo je do prilično oštrih poruka koje nisu poželjne, nisu srećne, ali ih je nemoguće kontrolisati (u takvim okolnostima)".
"Da li su one dobre – nisu, slažem se i pozivam da se svaki građanski revolt i bunt izražava u okvirima zakona bez ispoljavanja nasilja ili napada i oštećenja tela i imovine drugih lica", navodi Joksimović.
Šta kaže Zakon o širenju mržnje?
Ustav Crne Gore zabranjuje svako podsticanje mržnje i netrpeljivosti po osnovu nacionalne, rasne, verske ili druge lične pripadnosti.
Krivični zakonik, član 370, predviđa kazne za javno izazivanje mržnje.
Najblaža je novčana kazna ili zakon do dve godine, a najstroža je 10 godina ako je delo učinjeno nasiljem, pretnjom, ili ako je izazvalo ozbiljne posledice po život i zdravlje ljudi ili imovinu.