Samo godinu i po nakon parlamentarnih i predsjedničkih izbora, Sjeverna Makedonija se priprema za novo glasanje 19. oktobra, kada će biti održan prvi krug lokalnih izbora. Građani će birati gradonačelnike i članove opštinskih vijeća u svih 80 opština, uključujući i glavni grad Skoplje.
Prema anketama, ishod u većini opština s većinskim makedonskim stanovništvom uglavnom je predvidiv. Međutim, rezultati ostaju neizvjesni u nekim opštinama gdje većinu čine albanski birači.
Ipak, ključno pitanje koje se pojavilo tokom kampanje je – šta slijedi nakon izbora? Može li ishod u albanskom političkom bloku uzdrmati vladajuću koaliciju i dovesti do prijevremenih parlamentarnih izbora, potencijalno već na proljeće 2026. godine?
Mogućnost prijevremenih izbora zavisit će i od toga hoće li se nakon lokalnih izbora preduzeti konkretni koraci za deblokadu pregovora s Evropskom unijom, o čemu visoki vladini zvaničnici već šalju određene signale.
VMRO-DPMNE – Vladajuća stranka i favorit
Najveća stranka u vladajućoj koaliciji, desničarska VMRO-DPMNE, koja je pobijedila na prošlogodišnjim izborima, ujedno je i favorit na predstojećim lokalnim izborima.
Opozicioni Socijaldemokratski savez (SDSM) i dalje se suočavaju s unutrašnjom krizom nakon teškog poraza na parlamentarnim izborima u maju 2024.
Iako opozicija tvrdi da popularnost VMRO-DPMNE opada, ankete pokazuju da ta stranka i dalje ima značajnu prednost.
To potvrđuje i najnovije istraživanje javnog mnijenja koje je objavio Javni servis MRTV 13. oktobra, a sproveo Institut za politička istraživanja IPIS putem telefonske ankete na uzorku od 1.122 ispitanika, uz marginu greške od ±3 posto.
Prema rezultatima, VMRO-DPMNE bi osvojila oko 26,7 posto glasova, najveća opoziciona stranka SDSM dobila bi 11,1 posto. Slijedi albanska koalicija Nacionalna alijansa za integraciju (NAI), koju predvodi Demokratska unija za integraciju (DUI), s 9,9 posto, dok koalicija Vrijedi (VLEN), partner VMRO-DPMNE u vladi, ima podršku od 7,5 posto.
Istraživanje je takođe pokazalo visok procenat neodlučnih birača – deset posto, dok je 12,4 posto ispitanika odbilo da kaže za koga bi glasali.
Jesu li mogući prijevremeni parlamentarni izbori?
Najneizvjesnija izborna utrka očekuje se u opštinama u kojima se albanske stranke bore za vlast.
U otprilike 15 od ukupno 81 opštine Albanci čine većinu stanovništva. Očekuje se žestoka borba između vladajuće albanske koalicije Vrijedi i opozicione koalicije Nacionalna alijansa za integraciju, koju predvodi DUI.
DUI, koji je nakon više od dvije decenije vlasti prešao u opoziciju nakon izbora 2024. godine, osporava legitimitet koalicije Vrijedi da predstavlja albanske građane i traži prijevremene parlamentarne izbore, posebno ako pobijedi u većem broju opština.
Politički analitičari s kojima je razgovarao Radio Slobodna Evropa (RSE) podijeljeni su u mišljenjima o tome da li bi to moglo destabilizirati vladajuću koaliciju i da li bi lokalni izbori mogli otvoriti put ka vanrednim parlamentarnim izborima.
Tokom kampanje, građani su, osim lokalnih tema, slušali i poruke s nacionalnim političkim tonom.
"Stranke će svoju podršku mjeriti ukupnim brojem glasova koje dobiju na listama za opštinske vijećnike, što predstavlja pokazatelj podrške na nacionalnom nivou. Takođe, rezultati unutar albanskog političkog bloka mogli bi oblikovati ukupnu političku klimu", kaže za RSE komunikacijski stručnjak Petar Arsovski.
Pored DUI-ja, i opozicioni SDSM se priprema za vanredne izbore.
S druge strane, premijer i lider VMRO-DPMNE-a Hristijan Mickoski, iako ne isključuje potpuno tu mogućnost, uglavnom odbacuje ideju o prijevremenim parlamentarnim izborima.
Sličan stav ima i analitičar i direktor IPIS-a Vladimir Božinovski koji kaže da ne očekuje vanredne izbore.
"Da bi došlo do prijevremenih parlamentarnih izbora, vlada to mora željeti. Kako da se izbori održe ako je vlada protiv? Parlament mora biti raspušten, a trenutna vlada ima većinu od 78 poslanika u Sobranju, koje broji 120 članova", kaže Božinovski za RSE.
Evropske integracije nakon izbora "test" za vladu
Politički signali ukazuju na to da bi se nakon lokalnih izbora fokus mogao preusmjeriti na proces evropskih integracija.
Sjeverna Makedonija i dalje je blokirana zbog spora s Bugarskom, a za otvaranje pregovaračkih klastera mora ispuniti uslov o uključivanju bugarske manjine u Ustav.
To je jedan od razloga zbog kojih analitičar Božinovski ne očekuje prijevremene izbore.
"Ako se raspišu prijevremeni parlamentarni izbori, sve se odlaže, uključujući evropske integracije i vanjsku politiku. Očekujem neke inicijative za rješavanje pitanja s EU nakon izbora", kaže on.
Tokom ove kampanje, opozicioni SDSM je u Sobranju podnio rezoluciju kojom se definišu naredni koraci zemlje ka EU, uz postavljanje "crvenih linija" kada je riječ o ustupcima prema Bugarskoj.
Premijer Mickoski izjavio je da očekuje "pomake“" u vezi s garancijama iz EU nakon novogodišnjih praznika. Vlada traži garancije od EU da će ustavne promjene predstavljati posljednji zahtjev Bugarske.
Tri dana prije izbora, predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen kratko je posjetila Skoplje i poslala jasnu poruku makedonskim liderima: "Morate usvojiti dogovorenu ustavnu promjenu. Lopta je na vašem terenu. EU je spremna".
Ruski uticaj na izbore?
Iako članstvo u Evropskoj uniji ostaje strateški prioritet za Sjevernu Makedoniju, zemlja je ipak izložena i ruskom uticaju, iako u ograničenom obimu.
To se ogleda u retorici i djelovanju određenih marginalnih političkih aktera koji javno podržavaju ruske interese i protive se evroatlantskim integracijama.
Najistaknutiji primjer je otvoreno proruska stranka "Ujedinjena Makedonija", koja se zalaže za produbljivanje odnosa s Rusijom i protivi se integraciji u EU i NATO.
Despina Kovačevska iz Fondacije Metamorphosis, koja tokom kampanje prati medije, navodi da je ruski uticaj primjetan u porukama nekih kandidata, čak i pojedinih vjerskih lica.
"Oni prenose istu narativnu liniju Kremlja - da zemlje gube suverenitet ulaskom u EU. Taj narativ je označen od strane EUvsDisinfo kao ključna taktika dezinformacija koju koriste strani akteri sa zlonamjernim namjerama", objašnjava Kovačevska.
U svom prvom privremenom izvještaju, Misija OSCE/ODIHR za posmatranje izbora izrazila je zabrinutost zbog ranjivosti na dezinformacije, navodeći nizak nivo medijske pismenosti u zemlji.
"Za neke aktere, potencijal za strano manipulisanje informacijama tokom izbornog procesa takođe je bio razlog za zabrinutost", navodi se u izvještaju OSCE/ODIHR-a.
Za pozicije gradonačelnika 309 kandidata
Lokalni izbori 19. oktobra bit će osmi po redu od sticanja nezavisnosti Sjeverne Makedonije 1991. godine.
Pravo glasa ima oko 1,8 miliona građana.
Za 80 opština, uključujući i Grad Skoplje, prijavljeno je 309 kandidata, kako iz političkih partija, tako i s nezavisnih lista, među kojima dominiraju muškarci, dok je samo deset posto žena.
U prvom krugu moraju biti izabrana sva opštinska vijeća.
Da bi kandidat bio izabran za gradonačelnika u prvom krugu, mora osvojiti više od 50 posto glasova.
Ako nijedan kandidat ne ostvari ovu većinu, drugi krug izbora bit će održan 2. novembra, između dva kandidata s najviše glasova.