Sažetak
- Srbi iz severnih kosovskih opština podeljeni su između nade i sumnji u vezi s izborima 12. oktobra: neki očekuju povratak Srba na čelo opština kao "slobodu", dok drugi ne očekuju veće promene.
- Nakon ostavke funkcionera Srpske liste u novembru 2022. godine, severne opštine su preuzeli albanski gradonačelnici.
- Srpska lista ima za cilj da se vrati na vlast i poništi odluke albanskih gradonačelnika, ali lokalne vlasti kažu da se odluke usvojene u skladu sa zakonom ne mogu poništiti.
Lokalne izbore na Kosovu, zakazane za 12. oktobar, građani Severne Mitrovice, sa kojima je razgovarala ekipa Radija Slobodna Evropa (RSE), dočekuju sa različitim očekivanjima.
Jednima je samo važno da albanski gradonačelnici odu sa vlasti, dok drugi ne očekuju velike promene jer, kako kažu, institucije Srbije koje su u prethodnom periodu zatvorene niko neće moći da vrati.
Četiri opštine sa srpskom većinom na severu Kosova – Severnu Mitrovicu, Leposavić, Zvečan i Zubin Potok – vode albanski gradonačelnici jer su oni iz redova Srpske liste novembra 2022. podneli ostavku u okviru kolektivnog istupanja iz kosovskih institucija usled odluke kosovskih vlasti da ukine srpske registarske oznake.
U međuvremenu su Srbi aprila 2023. na poziv Srpske liste bojkotovali vanredne izbore u ovim opštinama, a potom i glasanje za smenu albanskih gradonačelnika aprila 2024.
Sve vreme na severu su vladale tenzije, koje su se samo nizale nastojanjima kosovske Vlade da utvrdi vlast na severu Kosova, a situacija je kulminirala oružanim napadom Srba u Banjskoj septembra 2023, koji je predvodio tadašnji potpredsednik Srpske liste Milan Radoičić.
S druge strane, Kosovo je uspelo u svojoj nameri da u potpunosti ukine registarske oznake koje Srbija izdaje za gradove na Kosovu, ukinulo srpski dinar kao platni promet, te zatvorilo većinu institucija Srbije koje su funkcionisale, poput Pošte Srbije, Banke Poštanska štedionica, Privremenih opštinskih organa, Centara za socijalni rad, Javnih preduzeća i drugih.
Umesto srpskih otvorene su kosovske institucije, pošte i banke. Lokalne vlasti su preuzimale objekte u njihovom vlasništvu u kojima su funkcionisale srpske institucije, zabranile “nelegalnu” gradnju koju je finansirala Srbija ili najavljivale rušenje bespravno izgrađenih naselja.
Takođe, počelo se sa otvaranjem i privrednih subjekata u vlasništvu Albanaca, poput supermarketa, restorana brze hrane, poslastičarnica – što je nailazilo na otpor i bojkot lokalne srpske zajednice.
Čitajte: Ima li Srpska lista budućnost u institucijama Kosova?Danas, Srpska lista "odbrojava" do lokalnih izbora 12. oktobra kako bi se smenili albanski gradonačelnici, koje ova najveća stranka kosovskih Srba smatra "nelegalnim i nelegitimnim".
Tokom predizborne kampanje, Srpska lista je priznala da je pogrešila što je napustila kosovske institucije, te navela da je njihov cilj bio da skrene pažnju međunarodne zajednice na "težak položaj Srba".
"Sada je pred nama da te greške ispravimo. Računali smo na međunarodnu zajednicu, međutim, od nje nije bilo ništa, samo jad i beda. Ništa nas nisu razumeli…", rekao je pored ostalog Srđan Vulović na predizbornom skupu Srpske liste u Zubinom Potoku.
Šta kažu građani?
Radovan iz Severne Mitrovice očekuje da će njegovu opštinu nakon 12. oktobra voditi Srbi i da će "ponovo biti slobode".
"Sloboda je najdraža a ostalo kako se narod složi", kaže on za Radio Slobodna Evropa.
Kao "nedostatak slobode" Radovan vidi to što su na čelu opštine albanski gradonačelnici jer smatra da su donosili štetne odluke po srpsku zajednicu ali i dolazak albanskih privrednika u centar Severne Mitrovice.
"Misle da su glavni ali nisu. Vidiš, zauzeli su do pola (šetališta)", kaže i dodaje da nema ništa protiv Albanaca ali da na severu živi većinsko srpsko stanovništvo i da oni treba da donose odluke.
I Miroslav iznosi sličan stav. Ne nada se velikim promenama ali kaže da mu je važno "samo da ovi (albanski gradonačelnici) odu".
Slavica iz Severne Mitrovice, pak, ne očekuje nikakve promene nakon lokalnih izbora 12. oktobra jer, kako kaže, zatvorene institucije koje su radile u sistemu Srbije niko ne može da vrati.
"Ako nam uzmu zdravstvo i školstvo mi nemamo šta da tražimo ovde", navodi ona i dodaje da su joj se dva sina već odselila usled nestabilne situacije na severu Kosova.
"Razočaran narod, ovo nije kako treba", dodaje ona.
Mira kaže kako im je život znatno otežan u protekle tri godine ali se ne nada promenama na bolje nakon lokalnih izbora. Takav stav obrazlaže time što je većina institucija Srbije zatvorena i što je ukinut dinar pa po svoja primanja mora u Srbiju.
Pripadnici srpske zajednice imaju primanja iz budžeta Srbije poput plata, penzija, dečjih dodataka i drugih novčanih naknada.
"Ja imam sestričinu pa mi ona uzima (penziju u Srbiji), inače ja ne bih mogla da idem, nisam dobrog zdravlja."
Čitajte: Od 'Ispisaću dete iz škole' do 'Već smo sve prihvatili', Srbi sa Kosova o integracijiOčekivanja analitičara
Zoran Savić iz nevladine organizacije Aktiv, koji prati predizbornu kampanju za lokalne izbore, kaže za RSE da među lokalnim stanovništvom na severu Kosova ne vlada optimizam ali veruje da će u nedelju na birališta ipak izaći u velikom broju.
Prema njegovoj oceni, uprkos tome što u izbornu trku učestvuje nekoliko srpskih političkih subjekata, pobedu će odneti Srpska lista jer je to jedina partija koja ima podršku Beograda.
"Znamo kako to ide, biće kolektivnog glasanja, svi koji su na budžetu Republike Srbije će glasati, kao što je to bio slučaj sa svakim izbornim procesom u kome je učestvovala Srpska lista", smatra on.
Inače, Srbija je svoje zatvorene institucije uglavnom izmestila na svojoj teritoriji u pograničnim gradovima a zaposleni su nastavili da primaju plate.
Zvanični Beograd je inače pozvao Srbe na Kosovu, ali i raseljena lica u Srbiji da glasaju za Srpsku listu. Komesarijat za izbeglice Republike Srbije je pozvao sve koji imaju kosovska dokumenta da im se jave radi organizacije odlaska na izbore, kao što je to bio slučaj i za februarske parlamentarne izbore.
Savić ukazuje da će se novi gradonačelnici nakon izbora suočiti sa "novom realnošću" jer su aktuelne vlasti izmenile i izgled opština poput prefarbavanja murala vezanih za Srbiju, zamenile nazive mesta, ulica i slično.
Inače, jedna od glavnih poruka Srpske liste je da će poništiti sve odluke "nelegitimnih vlasti". Isto poručuju i drugi srpski politički subjekti, koji najavljuju reviziju dosadašnjih odluka ili sporazuma.
Čitajte: Srpska lista u kampanji na severu Kosova, optužena za loš položaj svoje zajedniceDa li je moguće poništiti ili menjati odluke?
Aktuelni predsednik Skupštine opštine Severna Mitrovica, Nedžad Ugljanin, za RSE tvrdi da se već donete odluke u opštinama na severu Kosova ne mogu poništiti jer su donete u skladu sa uredbama i zakonima Kosova.
"Svaka odluka koja se donosi mora biti u skladu sa zakonom. Donošene su uredbe koje nikada nisu postojale, vraćanje na prethodno stanje nije moguće, jer nije moguće vraćanje u anarhiju", kaže on.
Ugljanin, koji dolazi iz redova bošnjačke zajednice, u Skupštini opštine Severna Mitrovica učestvuje od njenog osnivanja 2013. godine. Navodi kako je ta opština u punom kapacitetu počela da radi tek nakon što se Srpska lista povukla.
"Uredbe koje su postojale u svim drugim opštinama, nisu postojale u opštinama na severu: ni za porez, za takse, za kazne, nije funkcionisalo kako treba da funkcioniše", poručuje on.
Dodaje da je Ministarstvo za lokalnu samoupravu tolerisalo jedan “vid anarhije” u opštinama na severu jer ga je do pre par godina vodila Srpska lista.
Ugljanin ponavlja da su odluke lokalnih vlasti u poslednje dve godine prošle skupštinsku proceduru, te slate Ministarstvu lokalne samouprave na razmatranje.
"Ministarstvo razmatra te odluke ali nijedna odluka do sada nije poništena", kaže.
Na čelu resornog ministarstva trenutno je Eljbert Krasnići (Elbert Krasniqi) u Vladi na dužnosti premijera Aljbina Kurtija.
Šta kaže zakon?
Zakon o lokalnoj samoupravi na Kosovu definiše zakonski status opština, njihove nadležnosti i opšte principe, organizaciju i funkcionisanje opštinskih ograna, unutar opštinsku saradnju i medjuopštinske sporazume, uključujući prekograničnu saradnju i odnose izmedju opština i centralne vlasti.
Međutim, ne kaže se eksplicitno da li neku odluku lokalne samouprave naredna vlast može poništiti ili ne.
Ipak, u delu zakona koji se odnosi na "pregled zakonodavstva" piše da ukoliko nadzorni organ – u ovom slučaju Ministarstvo lokalne samouprave ili druge odgovorne institucije Vlade Republike Kosova – smatra da je odluka ili drugi akt opštine neusaglašen sa Ustavom i zakonima, može zatražiti da opština ponovo razmotri takvu odluku ili akt.
"Zahtev će sadržavati osnove navedenog kršenja Ustava ili zakona i neće ukidati izvršenje opštinske odluke ili drugog akta u pitanju", navodi se.
Ukoliko opštinski organ ne odgovori na zahtev ponovnog razmatranja, nadzorni organ može osporiti akt u pitanju pred Okružnim sudom nadležnim za teritoriju opštine u roku od 30 dana po ne dobijanju odgovora, obaveštenja o odbacivanju ili podržavanju sporne odluke ili akta.
Okružni sud potom može naložiti, putem privremene mere, ukidanje sporne odluke ili akta ili drugih privremenih akata shodno primenljivom zakonu.
Da li je moguć povratak administrativnog osoblja?
Ugljanin kaže da je vrlo verovatno da će se Srpska lista nakon lokalnih izbora vratiti na vlast u opštinama na severu ali da to ne znači da će se vratiti i administrativno osoblje koje je napustilo svoje funkcije 2022. jer su u međuvremenu zaposleni novi ljudi.
"Izašli su na velika vrata, sada pokušavaju da se vrate na mala. Nažalost opštinske radnike koje su oni (Srpska lista) primorali da napuste institucije, da napuste posao, neće moći da vrate. Imaće nekolicinu opštinskih direktora i to je to", kaže on.
I Zoran Savić iz nevladine organizacije Aktiv ukazuje da povratak svih radnika koji su napustili institucije na poziv Srpske liste, neće biti moguć.
"Vratiće se samo oni (Srpska lista), neće se vratiti ljudi koji su, na neki način naterani od strane Srpske liste da napuste institucije", smatra Savić.
Pored političara, kosovske institucije su 2022. napustili zaposleni u lokalnoj administraciji, policiji Kosova i pravosuđu.
Čitajte: Opozicija iz Srbije izaziva Srpsku listu na lokalnim izborima na KosovuInače, na predstojećim lokalnim izborima 12. oktobra Srpska lista ima kandidate za gradonačelnike u svih deset opština sa srpskom većinom na Kosovu: Severnoj Mitrovici, Zvečanu, Leposaviću, Zubinom Potoku, Gračanici, Štrpcu, Novom Brdu, Klokotu, Partešu i Ranilugu, kao i u Obiliću.
Kao alternativa Srpskoj listi na predstojećim lokalnim izborima u opštinama sa srpskom većinom su stranka Za slobodu, pravdu i opstanak Nenada Rašića, Srpska demokratija Aleksandra Arsenijevića, Srpski narodni pokret Milije Biševca, Kosovski savez Gorana Marinkovića, kao i nekoliko građanskih inicijativa, koje svoje kandidate imaju uglavnom u po jednoj opštini.