Na Harvardu jedan profesor ima tri asistenta, a studenti imaju pristup mnogim resursima i biblioteci koja radi 24 sata sedam dana u sedmici, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Luka Pavićević iz Skoplja, koji studira na tom prestižnom američkom univerzitetu.
On navodi da je Harvard godinama na prvom mjestu" Šangajske liste", imajući u vidu i njegove finansije, ali da pitanje nije uvijek koliko se novca daje, već kako se troši.
"Nezahvalno je praviti poređenje, ali ako nam nedostaju knjige, hoćemo li moći dati iste rezultate?", kaže Luka Pavićević.
"Šangajska lista", službeno poznata kao Academic Ranking of World Universities (ARWU), je prestižno godišnje rangiranje 500 najboljih svjetskih univerziteta koje od 2003. godine objavljuje Šangajski univerzitet Jiao Tong.
Luka Pavićevič, bivši vođa Sindikata srednjoškolaca u Sjevernoj Makedoniji, već je na polovini studija historije i političkih nauka na Harvardu, za koje ima stipendiju. Kaže da je razmatrao opciju studiranja u inostranstvu još u prvoj godini srednje škole, iako je put do dobijanja stipendije bio složen.
Univerzitet u Beogradu je bolje rangiran od Univerziteta u Ljubljani i Univerziteta u Zagrebu, što je indikativan primjer jer Srbija nije članica EU, ali ima bolje rezultate -kaže student Luka Pavićević.
"Sada kada gledamo vrh, 'Šangajska lista' možda djeluje daleko, ali trebali bismo se zapitati šta je sa zemljama u regionu koje su nekada bile u istoj državi kao i mi. Univerzitet u Beogradu je bolje rangiran od Univerziteta u Ljubljani i Univerziteta u Zagrebu, što je indikativan primjer jer Srbija nije članica Evropske unije, ali ima bolje rezultate", dodaje 21-godišnji Luka.
Prema riječima ovog studenta, koji sebe u budućnosti vidi kao univerzitetskog profesora, Sjeverna Makedonija treba da vidi šta su uradile bivše jugoslovenske republike.
Šest kriterija za 'Šangajsku listu'
Šangajska rang lista se zasniva na šest kriterija. Prvi je dobijanje Nobelove nagrade i Fieldsove medalje, a slijede radovi objavljeni u vodećim naučnim časopisima kao što su Nature i Science, visoko citirani istraživači, broj indeksiranih naučnih publikacija i učinak po glavi stanovnika.
Do sada, nijedan od makedonskih univerziteta nije bio na ovoj listi. Ali Univerzitet Svetog Ćirila i Metodija (UKIM) u Skoplju uvršten je na listu koju objavljuje SCIMAGO Institutions Rankings, servis za rangiranje visokoškolskih i istraživačkih institucija u svijetu.
Na ovoj listi, UKIM je pao za čak 3.128 mjesta u ukupnom rangiranju za period od 2016. do 2025. godine.
Bivši rektor ovog Univerziteta, prof. dr. Velimir Stojkovski, kaže je da je takav pad katastrofalan i stoga treba postaviti pitanje – ne da li su obezbijeđena sredstva, već šta je s njima urađeno. Profesor Stojkovski, koji je bio rektor UKIM-a od 2008. do 2016. godine, kaže da funkcionisanje univerziteta zavisi od državnih sredstava, koja, iako se povećavaju, sama po sebi neće riješiti problem s rangiranjem.
"Procenat BDP-a koji se izdvaja za nauku kontinuirano raste. Subvencioniraju se štampani radovi u časopisima s faktorom uticaja, naučnoistraživački projekti se finansiraju solidnim sredstvima, kupuje se oprema. Ako pođemo samo od ovih činjenica, trebali bismo očekivati da će univerziteti biti sve bolje rangirani. Ali to se ne dešava, naprotiv", kaže Stojkovski za RSE.
On naglašava da nadležno Ministarstvo obrazovanja i nauke može samo da kupi opremu za univerzitete, ali će njena upotreba zavisiti od univerzitetskih jedinica.
"Ako uzmemo hipotetički primjer u kojem je Ministarstvo obrazovanja i nauke kupilo neki uređaj sa 100% učešćem, da budemo iskreni, moraćemo vidjeti i da li je druga strana omogućila njegovo nesmetano funkcionisanje. Taj uređaj koji vam je država stavila na raspolaganje treba da doprinese dobijanju novih rezultata, objavljivanju novih radova i njihovom povlačenju u određene baze podataka, a samim tim i boljem rangiranju. Samo na taj način ćemo doći do pravog odgovora, a takvih primjera na fakultetima ima mnogo", dodaje Stojkovski.
Pročitajte i ovo: Univerzitet u Beogradu među 1,9 odsto najboljih na svetuNedostaju asistenti
Prema njegovim riječima, univerzitetima su uvijek potrebni novi asistenti, odnosno mlad kadar koji će igrati značajnu ulogu u, kako kaže, lancu visokog obrazovanja.
"Međutim, i ovdje treba napraviti dobru procjenu i dobar plan - gdje su potrebni, koliko ih je potrebno i kojom dinamikom se ostvaruje napredak. Jer ne mogu na odsjeku biti četiri profesora, a nijedan asistent", zaključuje Stojkovski.
Govoreći o disperziji fakulteta kao pokušaju da se visoko obrazovanje približi što većem broju mladih ljudi, on kaže da je, iako je ideja bila dobra, pogrešno provedena.
"Razvoj određene regije s fakultetima koji su karakteristični za tu regiju, a koji bi bili od koristi svima, u dobroj infrastrukturnoj povezanosti je dobro rješenje. Ali kopiranje istih univerziteta koji su vrlo blizu jedan drugom uticalo bi na racionalno korištenje sredstava jer naša zemlja nije dovoljno bogata da razvije toliko univerziteta na istom nivou", kaže sagovornik RSE.
Slaveski: Podjela na istraživačke i nastavne univerzitete
U međuvremenu, vlasti već rade na novom Zakonu o visokom obrazovanju, za koji kažu da će poboljšati situaciju.
Ali profesor Trajko Slaveski, aktuelni guverner Narodne banke, smatra da je potreban oprez i da isti kriteriji za prijem nisu potrebni za sve univerzitete. On predlaže da se državni univerziteti podijele na nastavne i istraživačke. U izjavi za RSE, Slaveski naglašava da to već funkcioniše širom Sjedinjenih Država, Evrope i Azije.
"Ne bismo trebali stvarati frustracije nakon svake objave "Šangajske liste". Problem se može riješiti tako što će se univerziteti izdvojiti prema svojim performansama u proteklih nekoliko decenija i staviti u povoljniji položaj u pogledu finansiranja", smatra Slaveski.
To bi značilo da bi ovi univerziteti imali više sredstava za istraživanje, što bi podrazumijevalo strože kriterije za prijem i napredovanje. S druge strane, preostali univerziteti bi imali status "nastavnih institucija", gdje bi profesori imali manji pritisak da objavljuju u naučnim časopisima.
"Mogli bi se više koncentrisati na nastavu i rad sa studentima. Bio sam na obje vrste univerziteta u SAD-u – nastavnim i istraživačkim. Na ovim univerzitetima drugog reda, studenti dobijaju vrlo solidno obrazovanje, ponekad čak i više pažnje od samih profesora, jer su prvi pritisnuti potrebom da stalno budu u dosluhu sa naukom i objavljuju istraživanja", dodaje Slaveski.
Studenti na Univerzitetu "Sveti Ćirilo i Metodije", arhivska fotografija
Promjene u Agenciji za kvalitet u visokom obrazovanju
Pored izmjena Zakona o visokom obrazovanju, vlasti pripremaju i novi Zakon o naučnoistraživačkoj djelatnosti.
Ove godine, za razliku od prošle, budžet za nauku je udvostručen – saopštilo je Ministarstvo obrazovanja i nauke za RSE.
Prošle godine država je za nauku izdvojila 380 miliona denara (oko 6,1 milion eura), dok je ove godine planirani budžet 680 miliona denara (oko 11 miliona eura).
Od ovog iznosa, oko 370 miliona denara (oko 6 miliona) je već raspoređeno kroz tri poziva.
Vlasti također razmatraju mogućnost restrukturiranja Agencije za kvalitet u visokom obrazovanju, koja uključuje Odbor za akreditaciju i Odbor za evaluaciju.
Ministarstvo obrazovanja i nauke podsjeća u saoštenju za RSEda je ove godine, po prvi put, obezbijeđen besplatan pristup naučnim bazama podataka SCOPUS i WEB OF SCIENCE za sve naučnike, profesore i studente na državnim univerzitetima.
Potpisan je sporazum sa Zajedničkim istraživačkim centrom Evropske komisije u Italiji o pružanju dodatne podrške makedonskim naučnicima u cilju realizacije ciljeva Strategije pametne specijalizacije - dodali su iz Ministarstva obrazovanja i nauke.